Mãn Giác Thiền Sư đã từng viết
"Cứ tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đem qua sân trước một nhành mai"
Khi con người đã đi đến những chặng đường cuối cùng trong tuần hoàn Sinh - Tử . Ngỡ như trong cái khoảng khắc sinh sinh diệt diệt ấy con người chỉ nghĩ đến sinh niên của mình, nhưng có những thứ đi ngược lại đạo lý thiên định ấy. Vị nghệ thuật luôn gắn liền với vị nhân sinh. Cong người vẫn dùng chút hơi sức cuối cùng của một đời người sôi nổi để lắng mình cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên. Thiên nhiên là tất cả những cái gì tạo được niềm tn mong muốn, cũng như ước mơ khát vọng mà con người ta hướng tới.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ muốn đề cập tới một mảng rất nhỏ của nghệ thuật điêu khắc thiên nhiên đó là những hoạ tiết trang trí trong ấm và chén, mang âm hưởng phương đông.
Nói đến “Trang trí”, đầu tiên phải kể đến các họa tiết trang trí. Đó có thể là một hay nhiều mảng màu đơn giản đến các hoa văn phức tạp khác nhau. Một đặc trưng nổi bật của trang trí gốm sứ chính là sự đa dạng, phong phú của nội dung các hoa văn trang trí. Đối với các hoa văn, ngoài yếu tố trang trí, người ta rất quan tâm đến ý nghĩa của nó, đặc biệt là những hoa văn có tính ước lệ như rồng, phượng, được gắn đặt một ý nghĩa nào đó thông dụng trong nhân dân. Hoa văn miêu tả cuộc sống như cảnh sinh hoạt, hay minh họa cho một truyền thuyết của dân tộc, một kỳ tích của các anh hùng, một câu chuyện nào đó trong dân gian được mọi người yêu mến và có ý nghĩa giáo dục, hoa văn còn là cái tâm của người nghệ sĩ, là phần hồn mà người nghệ sĩ thổi vào từng tác phẩm của mình, một hình vẽ đẹp trên một cái chén quý tự khắc sẽ nâng được giá trị của chiếc chén đó lên, ngược lại một nét vẽ ẩu, một dấu mực loang cũng làm hạ giá của một thứ cũng được coi là kiệt tác.
– Hoa văn Rồng, Phượng
Hòa mình vào quan niệm truyền thống của người phương Đông, hình tượng con Rồng, Phượng, Kỳ lân là những hoa văn ước lệ xuất hiện khá nhiều trong các sản phẩm gốm truyền thống của Đồng Nai. Các bố cục như “lưỡng Long tranh châu” hay “lưỡng Long chầu Nguyệt” luôn là các đề tài cho việc trang trí sản phấm gốm thờ cúng.
Một đặc trưng của hình tượng Rồng trên gốm sứ chính là biến thể Rồng lá, đây là dạng hoa văn cổ rất hay được áp dụng trên các đố án trang trí bình đèn. Một sản phẩm gốm được sáng tác từ thời phong kiến là bình đèn lộng rồng lá đã áp dụng rất nhuần nhuyễn hoa văn trang trí này. Trong bình, rồng lá có bố cục mềm mại, uyển chuyển và liên tục chạy khắp một vòng của thân bình với nhiều con kết hợp lại. Các mảng lượn lờ đan xen với nhau sao cho bố cục của mảng được rải đều và nâng đỡ nhau để khi lộng thủng bớt phần nền, vẫn còn lại xương đủ cho sự chịu lực của bình. Nghệ nhân thường chạm thủng phần nền làm nổi bật thân Rồng lá để lộ rõ một lối trang trí có đường cong làm chủ đạo. Họa tiết trang trí và phần nền được hai màu men xanh đồng và trắng ta phối lại một cách hài hòa và trầm lặng. Rồng phượng vốn tượng trưng cho bậc đế vương, tượng trưng cho sự xa hoa, sang trọng và quyền lực. Nghệ thuật điểm xuyến của người nghệ sĩ không cao, không thể làm nên thần nên thái của một con rồng một con phượng sao cho chân thực nhất.
– Họa tiết hoa lá
Hoa lá trong trang trí gốm sứ thường hiện diện dưới hai hình thức, đó là hoa lá cổ được người nghệ nhân sưu tầm lại từ vốn cổ của cha ông để lại. Có nhiều dạng hoa lá cổ như hoa Mai, Lan, Cúc, Sen…hoặc chỉ là những chiếc lá được bố cục trong một dải đồ án nhất định. Việc đưa họa tiết cổ vào trang trí đã tạo cho sản phẩm trở nên gần gũi thấm đượm bản sắc dân tộc. Cách bố cục họa tiết hoa lá cổ cộng với sự phối màu hài hòa, trầm, đã tạo cho gốm sự sâu lắng đến vô cùng, nghiêm trang và cao quý.
Ngoài hoa lá cổ, gốm còn sử dụng họa tiết hoa lá do người sáng tác nghiên cứu. Họa tiết thường được chú ý nhiều nhất là hoa Sen, hoa Mai. Trong chiếc liễn hoa Sen một sự tự do, thoải mái cho người sáng tác, những mảng hoa và lá nâng đỡ cái nọ làm nền cho cái kia trên một diện tích hợp lý, tạo ra một bố cục hoàn chỉnh với màu sắc nhẹ nhàng, quyến rũ. Ở một số bố cục khác, lại có sự kết hợp rất khéo giữa Sen và cỏ, những bông Sen trong nhiều hình dáng từ khi mới nở đến lúc đã xòe ra hết cỡ, điều này chứng tỏ người sáng tác đã có nghiên cứu kỹ. Màu sắc của lá sen thường là men xanh đồng, bông sen màu trắng có điểm chút màu hồng để tạo ra sự tinh khiết.
Có một dạng trang trí rất đặc sắc của gốm, đó là đồ án bá hoa. Trong đồ án trang trí này, nghệ nhân sử dụng rất nhiều các loại hoa, hoa Mai, hoa Cúc, hoa Hướng dương, hoa Dâm bụt…tất cả các hoa này, cái to, cái nhỏ chồng lấn nâng đỡ nhau tạo thành một rừng hoa trước mắt người xem. Đây là lối trang trí được sắp xếp rất nhiều màu cho các loài hoa, tuy nhiên, nhờ có mảng lớn nhỏ khác nhau, sự diễn tả tốt của không gian nhờ các mảng chồng lên nhau nên sự phối màu trở nên hài hòa, vui mắt.
Họa tiết động vât
Động vật trong trang trí gốm rất phong phú, ngoài những con vật tưởng tượng như Rồng, Phượng, kỳ Lân, còn có rất nhiều loài vật khác trong tất cả các loại hình của gốm.
Trong gốm tượng tròn, hình tượng nhiều nhất là Voi với sự đa dạng ở các tư thế khác nhau, có con cụp vòi xuống, có con lại đưa vòi lên như đang vẫy gọi bạn. Một loại sản phẩm dùng voi làm hình tượng là đôn voi, đây là sản phẩm đặc trưng của gốm sứ. Nhìn chung, hình tượng voi trong gốm có thân hình khỏe và sinh động trong các tư thế động. Trong một số loại hình, voi còn được trang trí những hoa văn, điều đó đã đưa gốm Biên Hòa có những sản phẩm tiêu biểu, khác biệt với các dòng gốm khác.
Trong nhiều đồ án trang trí trên gốm, hình ảnh Ngựa được thể hiện rất đẹp với dáng vẻ sinh động và thật mềm mại. Dưới nét khắc tài hoa của nghệ nhân, hình ảnh ngựa hiện lên hùng dũng trên đường chạy song cũng thật uyển chuyển, lãng mạn với nhịp điệu của đường nét và mảng khối.
Họa tiết Tôm và Cá được diễn tả rất sinh động trên các sản phẩm gốm. Một chú Tôm đang dùng hai chiếc càng để gắp bông hoa, cho thấy sự quan sát thật tinh tế của người sáng tác. Chỉ bằng những nét khắc đơn giản, con Tôm đã được tả thực một cách vô cùng chính xác. Cách bố cục của Tôm cùng với những thực vật trong lòng tròn đĩa cho người xem cảm nhận một sự chặt chẽ nhưng thật nhẹ nhàng của môi trường dưới nước. Trong sản phẩm này màu men xanh đậm của đĩa đã làm nổi bật mình Tôm màu trắng ta bên cạnh những mảng hoa màu nâu nhạt đóng vai trò trung gian.
Đề tài Cá được khai thác nhiều tập trung ở hình ảnh cá ba đuôi, cá tai tượng. Đĩa trang trí cá trong gốm cho thấy một thân thể cá mềm mại với những cái đuôi lượn lờ trong nước. Ở đây tác giả đã cố ý miêu tả chi tiết vẻ đẹp đặc trưng của cá ba đuôi, những mảng đuôi được phụ họa bằng những nét khắc đã tạo nên sự uyển chuyển, mềm mại làm sao.
Nhân vật văn sĩ Hộ trong tác phẩm đời thường Nam Cao đã khẳng định"Sự bất cẩn trong tất cả trong mọi nghề nghiệp đã là điều không thể chấp nhận được". Sự bất cẩn trong nghệ thuật thật sự là một điều bất lương.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét